ANAYASA HUKUKU

1961 Öncesi Anayasal Düzenlemeler

Anayasa: Temel hak ve özgürlükler, bireyin topluma karşı görev ve sorumlulukları ile yasama, yürütme, yargı gibi anayasal devlet organlarını tanımlayan toplumsal sözleşmelerdir. Normlar Hiyerarşisinde birinci sırada anayasa yer alır  ve hiçbir kanun anayasaya aykırılık teşkil edemez.

         Ülkemiz coğrafyasında anayasal düzenin gelişimini anlamak için Osmanlı İmparatorluğu gerileme dönemini ele almamız gerekir:

• Merkez ve ayanlar arası sorunlar nedeniyle yönetim sıkıntılıydı
• Fransız İhtilali milli egemenlik ve bağımsızlık isteğini körüklemişti.
• Padişahlar halktan birhaber, taht kavgaları ile uğraşmaktaydı.
• Yeniçeri ocağı ticarileşmişti, vezir ve padişahları devirmek için maşa görevi görüyordu.
• Ulemalar her yeniliği şeriat karşıtlığı olarak görüyordu. (matbaanın 200 yıl sonra Osmanlı’ya gelmesi) 
• Devletin geliri azalmıştı,tarım, ganimet ve vergi sistemi sorunları mevcuttu.
• Tüm bu nedenlerle ‘hakkaniyet çemberi’ kırılmıştı.

3.SELİM DÖNEMİ: Fransız İhtilali etkisi altında geçmiştir. Üç ana alanda yenilikler yapılmıştır.

- İdari: Ayanların seçimle göreve gelmesi,vergi adaleti ve kadıların adil karar vermeleri konusunda çalışmalar yapıldı.

- Diplomatik: Elçilikler açıldı ve ilişki içindeki ülkelere de elçiler yollandı.

-Askeri: Nizam-ı Cedid yani yeni düzen ordusu kuruldu.

Bu gelişmeler sonrasında ayanlar,kadılar ve yeniçeriler rahatsız oldular ve Kabakçı Mustafa İsyanı ile 3. Selim öldürüldü. Yerine 2. Mahmut tahta geçti.

2.MAHMUT DÖNEMİ:  Magna Charta : İngiliz Kralı ve yurttaşlar arasında düzenlenmiştir.  İktidar sınırlanmıştır. Yasama ve vergiler meclise aittir, kilise özerktir. 2. Mahmut  devleti çağdaşlaştırmıştır ve yeni kurumlara yer vermiştir.(yargıtay,danıştay benzeri yüksek mahkemeler, mülkiyet ve miras hakkı geldi)

Sened-i İttifak: Merkez yönetimi güçlendirmek adına ayanlarla imzalanmıştır.Bağlayıcılılığı yemindir dili subjektir,ayanların ağzındandır.Devlet organları veya sistematiği yoktur dolayısıyla anayasa olarak ele alınamaz.

Tanzimat Fermanı: Diğer adı ile Gülhane Hattı Hümayünü, Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlandı.Padişah azından kaleme alınmıştır. İlk anayasal gelişme olarak kabul edilir. Bozulan düzenin nedeni şeriata uyulmaması çözümü ise yeni yasal düzenlemeler yapılması olarak belirtilir. Meşrutiyeti dindir. Gayri müslimlere dair hükümlere de yer verilmiştir. Tebalar arası eşitliğe dair maddeleri laikliğin habercisi sayılabilir. Osmanlı Devleti’nin ilk insan hakları metnidir.

ABDÜLHAMİT ve MEŞRUTİYET DÖNEMİ: Dış baskılar ve iç işlerine müdahalelerin de artması, avrupa devletlerinin anayasalarının olmasının da etkisi ile padişahın atadığı cemiyeti mahsusa tarafından hazırlanan ve ilk anayasamız kabul edilen metin Kanuni Esasidir (1876). 

Padişahın tek taraflı iradesi ile oluşmuştur, padişah isterse geri alabilir. Ferman anayasadır. Yasama yürütme ayrılığına yer verilmiştir. Yürütmenin başı padişah yasama ise heyeti umumidir.

2.MEŞRUTİYET : Dinamiği jön türklerdir. Amacı Osmanlı’yı bir arada tutmaktır.Kanuni esasiyi tekrar yürürlüğe getirdi, temel hak ve özgürlüklere dair düzenlemeler yazıldı. Şeriat yanlılarının anayasaya tepki olarak başlattıkları ayaklanmaları harekat ordusu bastırdı.Sonrasında 1909 anayasa değişikliğine gidildi. Yeni düzenlemede padişahın yasama üzerindeki yetkisi kırılmıştır, meclis ve padişah birlikte yasa çıkartır , misak anayasadır.

1921 ANAYASASI:  1920 de seçimsiz olarak gelen ilk mecliste uzlaşılan konular kanunlaşarak anayasa haline geldi. Basit çoğunluk ile oylandı. Temel hükümlere yer verildi. Çerçeve anayasadır, sadece temel hatları düzenler. İlk defa millet egemenliğine yer verilmiştir. Bazı boşluklarında kanuni esasiye atıf vardır. Yürürlükte aynı anda iki anayasa olmuştur. 

Vekillerin millieti temsil ettiği ve milletin egemen olduğu ilk iki maddedir, dolayısıyla temsili demokrasi vardır.Meclis hükümeti sistemi vardır. Kuvvetler yasamada birleşmiştir.Meclis sürekli toplantı halindedir.

1922’de saltanat kaldırıldı

1923’de cumhuriyet ilan edildi

1924’de halifelik kalktı    bu üç nihai değişiklik neticesinde yeni bir anayasa şart olmuştu.

1924 ANAYASASI:  Katı anayasadır ve yürürlükte en uzun süre kalan anayasadır. Özü güçlü devlet ve millet egemenliğidir. Yasama yetkisi meclistedir yürütme yetkisi ise bakanlar kurulu ve cumhurbaşkanındadır. Cumhurbaşkanı vatana ihanet haricinde sorumsuzdur. Parlamanter rejim ve meclis hükümeti biraradadır. Karma siyasal sistemdir.

 Yargıyı istiklal mahkemeleri yürütmekteydi. Yürütme yasamaya müdahale edemeyeceği için kuvvetler ayrılığından bahsetmek mümkündür. Çok partili sisteme teşvik vardır. 1934 de kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi. 1937 de laiklik maddesi geldi.

 Av. Onur PUĞ

ULVİ PUĞ

AVUKATLIK BÜROSU

Adres: 859 Sk. No:6 Vatan İşhanı Kat:2/203 ve 204 Konak/İZMİR

Telefon: 0 232 483 67 92

E-mail: pughukuk@gmail.com

Web: http://www.ulvipug.av.tr/